Bankar og anna finansieringsverksemd

Analyse og overvaking

For å kunne identifisere risikoar som treffer føretaka, overvakar og analyserer Finanstilsynet realøkonomien, finansmarknadene og utviklinga i bransjar og enkeltføretak. Grunnlaget for analysane er blant anna innrapporteringane gjennom året frå føretaka. I 2024 publiserte vi desse rapportane på nettstaden til Finanstilsynet, i tillegg til andre rapportar:

• kvartalsvise rapportar om lønnsemda i føretaka, kredittrisiko, finansiell stilling etc.
• kvartalsvise rapportar om soliditet og likviditet i bankane
• kvartalsvise rapportar om tap og misleghald i bankane
• kvartalsvise rapportar om etterleving av utlånsforskrifta i føretaka
• halvårlege rapportar om finansiell stabilitet (Finansiell utsyn)
• halvårlege rapportar om utviklinga i forbruksgjeld
• halvårlege rapportar om svindel og svindelstatistikk
• årleg undersøking av kredittpraksisen til bankane for lån med pant i bustad
• årleg risiko- og sårbarheitsanalyse av finanssektoren sin bruk av IKT (ROS-analysen)

Tilsyn

Finanstilsynets tilsyn er risikobasert. Grunnlaget for prioriterte tilsynsaktivitetar i 2024 var innrapportering frå føretaka, analysar av risiko og sårbarheiter og mottatte varsel om føretak og marknader.

I 2024 gjennomførte Finanstilsynet 43 tilsyn i bankar, kredittføretak og finansieringsføretak. Tilsyna omfatta blant anna kredittrisiko, intern verksemdsstyring, forbrukarvern, IKT-risiko og etterleving av kvitvaskingsregelverket. Finanstilsynet har i tillegg følgt opp føretak som av ulike årsaker har auka risiko.

Finanstilsynet hadde i tillegg eit tematilsyn hos 25 betalings- og e-pengeføretak. Temaet for dette tilsynet var korleis føretaka handterer klientmidlar, inkludert i kva grad midlane til kundane er sikra ved ei eventuell tvangsinndriving.

Finanstilsynet vurderte 17 gjenopprettingsplanar for bankar i 2024.

Oppfølginga av soliditet

Finanstilsynet følger opp soliditeten i føretaka. Kapitalkrav i pilar 1 gjeld for alle føretaka og stiller minimumskrav og bufferkrav til ansvarleg kapital målt i prosent av eit berekningsgrunnlag (risikovekta balanse). Pilar 2-krava blir fastsette individuelt for kvart enkelt føretak gjennom eit eige pilar 2-vedtak (SREP), og det dekker risikoar som ikkje, eller berre delvis, er dekt av minimums- og bufferkrava i pilar 1.

Systemviktige føretak har ytterlegare bufferkrav, avhengig av størrelsen og marknadsdelen av utlån i Noreg. I 2024 blei SpareBank 1 Sør-Norge ASA òg definert som eit systemviktig føretak.  

Åtte norske bankar med tilknytte kredittføretak og fire dotterføretak av internasjonale bankar har løyve frå Finanstilsynet til å nytte interne modellar for å fastsette berekningsgrunnlaget for kredittrisiko i pilar 1 (IRB-modellar). I 2024 gav Finanstilsynet løyve på vilkår til éin IRB-bank som hadde søkt om å endre i intern modell. Føretaket klaga på vedtaket, og klaga er til behandling i Finansdepartementet.

I 2024 fastsette Finanstilsynet 46 pilar 2-krav for norske føretak. Avgjerdene var baserte på ein metodikk for å vurdere risiko og kapitalbehov som er beskrive i rundskriv 3/2022. Vedtaka er publiserte på nettstaden til Finanstilsynet. Finanstilsynet deltar i tilsynskollegium med andre nasjonale finanstilsyn i EØS og bidrog der i vurderinga av pilar 2-krav for seks utanlandske føretak.

Tilsynet med verksemdsstyring

I 2024 blei det gjennomført særskilde tilsyn med verksemds- og risikostyring i nokre av dei større bankane. Finanstilsynet vurderte dei sentrale retningslinjene og rutinane i føretaka for styring av den samla verksemda og vesentlege risikoar, og oppfølginga til styret av verksemda i føretaka. Dette omfatta òg om kvar enkelt styremedlem og det samla styret er eigna når det gjeld kompetanse, erfaring og kapasitet.

Verksemdsstyring er elles tema i alle tilsyn Finanstilsynet gjennomfører i føretaka.

Tilsynet med kredittrisiko

Ein viktig risikofaktor for bankane er kredittrisiko. I lys av den makroøkonomiske utviklinga la Finanstilsynet i 2024 særleg vekt på å undersøke kredittrisiko i bedriftsmarknadsporteføljane til bankane. Dette omfatta vurderingar av kredittvurderingane til bankane, etterleving av interne og eksterne retningslinjer, risikoappetitt og tapsavsettingar. Eksponeringa til bankane for tap er viktig i Finanstilsynet si oppfølging av kredittrisiko. Det er ein risiko for at enkelte bankar undervurderer framtidige tap. Tilsynet følgde òg opp at bankane har etablert formålstenlege kredittstrategiar med klart definert risikoappetitt på kredittområdet.

Tilsynet med forbrukarvern

Overdraging av porteføljar mellom bankar og samanslåing av verksemder gav i 2024 utfordringar for kundar som skulle flytte aksjesparekontoar til andre tenesteleverandørar. Forseinkingar førte til brot på fristen på ti arbeidsdagar for å flytte kontoar til ny leverandør. Flytting av aksjesparekontoar involverer fleire aktørar og inneber framleis manuelle prosessar, noko som gjer at føretak kan få kapasitetsutfordringar ved ein stor auke i flytteførespurnader. Finanstilsynet følgde i 2024 opp involverte føretak og hadde òg møte med blant anna bransjeorganisasjonane.

Finanstilsynet følgde i 2024 opp at fleire bankar, kredittføretak og finansieringsføretak retta feil i inndrivingsprosessen av uteståande inkassokrav og tilbakeførte feilaktig kravde inn beløp til ramma kundar. Oppfølginga vil halde fram i 2025.

Tilsynet med antikvitvasking og -terrorfinansiering

Tilsynsarbeidet i 2024 omfatta blant anna kundetiltaka i føretaka og løpande oppfølging av kundeforhold, risikovurderingar, undersøking av mistenkelege forhold og rapportering til Økokrim. Tilsyna avdekte manglar ved risikovurderingane, rutinane og opplæringa i føretaka.

Finanstilsynet starta i 2024 eit tematilsyn om handtering av risikoen for terrorfinansiering i bankar. Tilsynet omfattar ti bankar. Finanstilsynet samarbeidde med Økokrim og Politiets tryggingsteneste (PST) i førebuingane til tematilsynet. Rapporten frå tematilsynet vil bli publisert i 2025.

Finanstilsynet starta hausten 2024 eit kvitvaskingstilsyn med agentar for eit utanlandsk betalingsføretak som yter pengeoverføringstenester via eit nettverk av agentar i Noreg. Temaet for tilsynet var handteringa til agentane av krav til kundetiltak, løpande oppfølging av kundeforhold, undersøking av mistenkelege forhold og rapportering til Økokrim. Rapporten frå tilsynet vil bli publisert i 2025.

Finanstilsynet styrkte i 2024 samarbeidet med PST, Økokrim og politidistrikta om å førebygge og avdekke kvitvasking og terrorfinansiering og har inngått ein avtale om at tilsette kan hospitere ved Økokrims responssenter.

I 2024 blei det etablert eit eige tilsynskollegium (samarbeid mellom nasjonale finanstilsyn) på antikvitvaskingsområdet for DNB.

Tilsynet med IKT-risiko

I tilsynet med IKT-risiko blei det i 2024 lagd vekt på utkontraktering av IKT-verksemda, beredskap og kontinuitet og IKT-sikkerheit.

I 2024 fekk Finanstilsynet meldingar frå føretak om 365 alvorlege eller kritiske IKT-hendingar. Det var ingen IKT-hendingar med konsekvensar for finansiell stabilitet.

Finanstilsynet samarbeidde med Noregs Bank om å teste cybersikkerheita i finanssektoren (TIBER-NO). Testinga er frivillig, og i 2024 var det to bankar som gjennomførte testen.

Finanstilsynet behandla 188 meldingar om utkontraktering av IKT-verksemd i 2024.

Strukturendringar og andre forvaltingssaker

Finanstilsynet gav i 2024 seks løyve til at sparebankar kan slå seg saman, og eitt løyve til å opprette ei sparebankstifting. Tilsynet gav to løyve til fusjon mellom ein norsk bank og ein utanlandsk bank, med dei utanlandske som overtakande bankar.

Finanstilsynet gav i 2024 eitt nytt løyve til å drive bankverksemd og eitt nytt løyve til å drive finansieringsføretak.

I 2024 blei det gjort fleire vurderingar av om medlemmer i styret og leiinga, eller kvalifiserte eigarar i finansføretak, er eigna til rolla.

Oppfølginga av låneformidlingslova

I 2024 gav Finanstilsynet 25 løyve som låneformidlar til finansagentføretak og eitt løyve som låneformidlar til finansmeklingsføretak. Det er òg 35 føretak som har registrering for å formidle lån til næringsdrivande. Over 2000 aksessoriske låneformidlarar sende melding til Finanstilsynet om registrering i 2023 og 2024.

Kriseberedskap og -handtering

Finanstilsynet er utpeikt som krisehandteringsmyndigheit. Ti bankar er identifiserte med kritiske funksjonar, noko som betyr at ei avvikling av banken kan true finansiell stabilitet. I 2024 fastsette Finanstilsynet vedtak om samla krav til ansvarleg kapital og konvertibel gjeld (MREL) for kvar enkelt bank og utarbeidde krisetiltaksplanar for fleire av bankane.

I 2024 blei det vedtatt å utvide kretsen av bankar som får krav til MREL, og i 2025 vil fleire mellomstore bankar få slike krav. Desse bankane vil få færre og enklare krav, blant anna får dei større fridomsgrad når det gjeld korleis kravet skal oppfyllast, og dei får mindre omfattande rapporteringskrav.

I 2024 blei bankane bedne om å prioritere følgande område: MREL, likviditet og finansiering under krisehandtering, system for leiingsinformasjon for verdivurdering (MIS) og operasjonalisering av strategien for krisehandtering.

Nordisk-baltisk kriseøving

Hausten 2024 deltok Finanstilsynet i ei øving saman med myndigheitene i dei nordiske og baltiske landa som har ansvar for finansiell stabilitet. Temaet for øvinga var å handtere ei hypotetisk finansiell krise sentrert rundt tre fiktive bankar med verksemd på tvers av landegrensene. I kriseøvinga deltok nær 450 personar som representerte relevante myndigheiter. Frå Noreg deltok òg Finansdepartementet og Noregs Bank. Formålet med øvinga var å teste kommunikasjon, informasjonsdeling og samarbeid mellom myndigheitene i ein situasjon med usikkerheit og tidspress. Øvinga tok for seg eit krisescenario der dei fiktive bankane gjekk gjennom tre fasar som kan inngå i handteringa av problem i enkeltbankar: (1) frå vanleg drift til gjenopprettingstiltak og det å handtere likviditetsproblem, (2) frå gjenoppretting til krisehandtering der myndigheitene tar kontroll over banken og (3) gjeninnsteget til bankane i marknaden etter ei krisehandtering. Øvinga gav nyttig læring, som nå blir følgd opp.

Beredskapsutvalet for finansiell infrastruktur (BFI)

Finanstilsynet og BFI hadde i 2024 særleg merksemd retta mot verksemder som støttar viktige funksjonar, blant anna samfunnsfunksjonane som Direktoratet for samfunnstryggleik og beredskap (DSB) har fastsett som kritiske.

BFI vil, som før, fastsette og publisere ein eigen årsrapport om arbeidet sitt.

Nordisk-baltisk øving om operasjonell motstandskraft – cybersikkerheit

Som ei oppfølging til øvinga Northern Bastion Resilience Exercise i Finland hausten 2023 deltok Finanstilsynet i 2024 på ein serie deløvingar med dei nordiske og baltiske landa. Frå Noreg deltok òg Finansdepartementet og Noregs Bank. Formålet med øvingane var å styrke samarbeidet i Norden og Baltikum for å auke den operasjonelle digitale motstandskrafta i finanssektoren. Øvingane testa grensekryssande kommunikasjon, informasjonsdeling og samarbeid mellom myndigheitene for å oppretthalde verksemdskontinuitet i sektoren. På bakgrunn av erfaringar frå øvingane, blei det vedtatt å etablere ei nordisk-baltisk arbeidsgruppe for operasjonell digital motstandskraft.

Systemisk IKT-risiko

Operasjonelle IKT-hendingar og cyberangrep kan ramme det finansielle systemet og true den finansielle stabiliteten dersom det er sårbarheiter i systemet. Finanstilsynet og Noregs Bank samarbeider om å utvikle eit rammeverk og ein prosess for å kunne vurdere systemisk IKT-risiko for det norske finansielle systemet. Rammeverket blei i 2024 vidareutvikla i dialog med representantar frå næringa. Erfaringane frå prosjektet vil bli vidareførte i ein pilotfase i 2025.

Beredskap i det digitale betalingssystemet

Ei arbeidsgruppe med representantar frå Noregs Bank, Finansdepartementet og Finans Norge vurderer beredskapen i det elektroniske betalingssystemet i Noreg. Gruppa kartla i 2024 dagens betalingssystem, og behov for tiltak både innanfor og utanfor den eksisterande betalingsløysinga blei vurdert. Gruppa skal i 2025 legge fram ein konkret plan for å gjennomføre og følge opp anbefalte tiltak.

Nasjonalt rammeverk for å handtere IKT-sikkerheitshendingar

Ei arbeidsgruppe med representantar frå Noregs Bank, Finansdepartementet og Finans Norge vurderer beredskapen i det elektroniske betalingssystemet i Noreg. Gruppa kartla i 2024 dagens betalingssystem, og behov for tiltak både innanfor og utanfor den eksisterande betalingsløysinga blei vurdert. Gruppa skal i 2025 legge fram ein konkret plan for å gjennomføre og følge opp anbefalte tiltak.

Regelverksarbeid

Utlånsforskrifta

I 2024 svarte Finanstilsynet på ei rekke førespurnader frå bransjen og andre interessentar om utlånsforskrifta.

Finanstilsynet utarbeidde på oppdrag frå Finansdepartementet eit høyringsnotat med forslag til ei ny utlånsforskrift. Finansdepartementet vedtok, etter høyringsrunden, i hovudsak å føre vidare utlånsforskrifta i tråd med Finanstilsynets forslag, men senka kravet til eigenkapital for nye lån med pant i bustad frå 15 til 10 prosent og justerte kravet til beteningsevne for fastrentelån.

Kapitalkravsdirektivet og -forordninga (CRD og CRR)

I 2024 utarbeidde Finanstilsynet eit høyringsnotat om å gjennomføre i norsk rett forventa EØS-reglar som svarer til CRR 3. Høyringsnotatet omfatta blant anna endringar i standardmetoden for å berekne kredittrisiko og endringar i rammeverket for interne risikomodellar for å berekne kredittrisiko (IRB-modellar). Finanstilsynet foreslo enkelte justeringar i risikovekta for nærings- og fritidseigedom for standardmetoden og auka minimumsnivå for risikovektene til IRB-bankane for bustad- og næringseigedom. Finansdepartementet fastsette 6. desember forskriftsendringar som i hovudsak er i tråd med forslaget til Finanstilsynet. 

Nye reglar i CRR/CRD-forskrifta om korleis Finanstilsynet skal fastsette pilar 2-krav og forventing til kapitalkravmargin tredde i kraft i juli 2024.

Finanstilsynet utarbeidde i 2024 eit høyringsnotat med forslag til endringar i norske reglar slik at dei blir i tråd med felleseuropeiske reglar gitt i EUs sjette kapitalkravdirektiv (CRD 6). Høyringsnotatet blei oversendt Finansdepartementet 17. januar 2025. Det overordna formålet med CRD 6 er å harmonisere rammevilkåra for tilsynet med bankar o.a. ytterlegare, slik at den indre marknaden for banktenester blir styrkt.

Nye reglar om digital operasjonell motstandsevne i finanssektoren (DORA)

I 2024 deltok Finanstilsynet i arbeidsgrupper i regi av dei europeiske finanstilsynsmaktene for å utvikle utfyllande føresegner til det felleseuropeiske regelverket DORA. DORA tredde i kraft i EU i januar 2025.

Nye reglar om digital operasjonell motstandsdyktigheit i finanssektoren (DORA)

I 2024 deltok Finanstilsynet i arbeidsgrupper i regi av dei europeiske finanstilsynsmaktene for å utvikle utfyllande føresegner til det felleseuropeiske regelverket DORA. DORA tredde i kraft i EU i januar 2025.

Nye reglar om digital sikkerheit for tilbydarar av samfunnsviktige tenester

Lov om digital sikkerhet (digitalsikkerheitslova) skal sikre at verksemder med særleg betyding for samfunnet oppfyller grunnleggande krav til digital sikkerheit. Lova vil tre i kraft i 2025. Hausten 2024 sende Finanstilsynet høyringssvaret sitt til Justis- og beredskapsdepartementet på forslaget til forskrifta til digitalsikkerheitslova. Visse føretak under tilsyn av Finanstilsynet kan bli utpeikte som tilbydarar av samfunnsviktige tenester, og dei vil dermed bli omfatta av regelverket.

Betalingstenestedirektivet (PSD2)

I samarbeid med Justis- og beredskapsdepartementet kartla Finanstilsynet i 2024 korleis det felleseuropeiske regelverket PSD 2 er gjennomført i norsk rett, og dette arbeidet held fram i 2025. Resultatet skal rapporterast tilbake til EFTA sitt overvakingsorgan, ESA.

Om formidlingsgebyr og kombinerte betalingskort

Forskrift om formidlingsgebyr i kortordningar bygger på EU-forordninga om formidlingsgebyr for kortbaserte betalingstransaksjonar (Interchange Fee Regulation). Hausten 2024 publiserte Finanstilsynet ein uttale om forståinga si av reglane for såkalla kombinerte betalingskort. Innføring av vilkår, løysingar o.a. som hindrar at betalingsmottakaren får presentere sitt prioriterte val til betalar, vil vere i strid med regelverket.

Forbrukarvern

På oppdrag frå Finansdepartementet greidde Finanstilsynet i 2024 ut forbrukarvernet på finansmarknadsområdet. Utgreiinga skulle inngå i arbeidet med den nye finanstilsynslova. Finanstilsynet beskreiv den samla reguleringa av og tilsynet med rettane til forbrukarane på finansområdet. Vi foreslo òg ulike tiltak for korleis tilsynet kan bidra til å styrke rettane til forbrukarane, som å styrke samarbeidet med Forbrukartilsynet og vidareutvikle forbrukarinformasjonen på nettstaden.

Kvitvaskingsregelverket og sanksjonslova

Finanstilsynet gav i 2024 fleire høyringsuttalar til forslag om endringar i det gjeldande kvitvaskingsregelverket i Noreg, som forslaget om å gjere aktørar i kunstbransjen rapporteringspliktige etter kvitvaskingsregelverket, å etablere eit register for reelle rettshavarar, tilby "kontantkort" for asylsøkarar og å innføre straffegebyr for advokatføretak.

I 2024 gav Finanstilsynet òg ein høyringsuttale til Utanriksdepartementet sitt forslag om ei ny lovføresegn om teieplikt i sanksjonslova.  

EU vedtok i juni nye felleseuropeiske reglar om å førebygge og avdekke kvitvasking og terrorfinansiering (den sjette kvitvaskingspakken). Finanstilsynet deltok i 2024 i førebuingane til det nye regelverket i regi av Den europeiske banktilsynsmyndigheita (EBA). Arbeidet omfatta å utarbeide utfyllande reglar og å førebu den nye europeiske tilsynsmyndigheita på området, Den europeiske tilsynsmyndigheita for antikvitvasking og kontraterrorfinansiering (AMLA). Hausten 2024 sette Finansdepartementet ned ei arbeidsgruppe som skal greie ut korleis reglane skal gjennomførast i Noreg. Finanstilsynet deltar i arbeidsgruppa.

Rapport om konkurransen i bankmarknaden

På oppdrag frå Finansdepartementet utarbeidde Finanstilsynet i 2024 ein rapport om konkurransen i den norske bankmarknaden. Rapporten inneheld ei oversikt over og vurdering av konkurransesituasjonen i den norske bankmarknaden, og dessutan forslag til tiltak som kan styrke kundemobiliteten og konkurransen.

Etter Finanstilsynet si vurdering er det verksam konkurranse i den norske bankmarknaden. Det er eit stort antal bankar som driv verksemd i Noreg, og dei fleste hushalda har tilgang til fleire bankar. Det er forholdsvis lett for bankkundar å flytte bustadlån og innskot mellom bankane. Samtidig er det trekk ved marknadene som kan avgrense konkurransen. Bankmarknaden i Noreg er dominert av éin stor bank, nokre store filialar av nordiske bankar og dei største regionsparebankane. Bankmarknaden blir òg kjenneteikna av høge etableringskostnader, blant anna som følge av eit omfattande regelverk. Samtidig er det teikn til at bankane sin bruk av produktpakkar kan bidra til å svekke konkurransen om innskot.